TÜBİTAK 119O947 (2020-2023)

Topraklar, gıda üretimi, iklim düzenlemesi, suyun tedariki ve arıtılması, karbon (C) depolama ve besin döngüsü gibi temel ekosistem servislerinin gerçekleşmesini destekleyen birçok fonksiyonu yerine getirirler. Toprak tarafından desteklenen ekosistem servisleri, toprak özelliklerine ve etkileşimlerine bağlıdır ve çoğunlukla toprakların kullanımı ve yönetimleri tarafından etkilenirler. Ekosistem servisi, ekosistemin topluma sağladığı herhangi bir fayda olarak tanımlanır. Doğal ekosistemlerin tarımsal üretim amacı ile tahribi, iklim değişikliği, bitki ve hayvan türlerinin tükenmesi ve ekosistem servislerinin kaybına neden olmaktadır. Dünyanın birçok yerinde olduğu gibi ülkemizde de bir zamanlar doğal sulak olan alanların önemli bir kısmı çoğunlukla drene edilmiş, otlak, mera veya tarım arazisi olarak kullanılmaya başlanmıştır. Hakkâri ilinin Yüksekova ilçesinde yaklaşık 2000 m yükseklikteki Gever ovasında bulunan ve bölgenin en önemli alt ekosistemlerinden biri olan Yüksekova sazlıkları da tarım arazisi oluşturmak için açılan drenaj kanalı nedeniyle fonksiyonlarını yitirme ve sağladıkları ekosistem servislerini kaybetme noktasına gelmiştir. Toprak fonksiyonları gıda üretimi, iklim değişiminin etkilerinin azaltılması ve diğer ekosistem servislerinin yerine getirilebilmesi için hayati öneme sahiptir. Toprak fonksiyonlarının doğrudan değerlendirilmesi zordur. Bu nedenle, toprak fonksiyonların değerlendirilmesinde, çeşitli fiziksel, kimyasal ve biyo-kimyasal toprak özelliklerinden oluşan göstergeler kullanılmaktadır. Bu çalışmada, toprağa özgü göstergelerin sahaya özgü faktörlere dayalı olarak skorlanması ve spesifik tanımlanabilir toprak fonksiyonları ve ekosistem servisleri ile korelasyonu, ekosistem servislerindeki değişimin izlenmesi ve değerlendirilmesinde kullanılabilecek özgün bir yaklaşım olarak önerilmektedir. Çalışmanın amaçları; 1.) Sulak alanda farklı dönemlerde 50 noktadan alınacak su örneklerinin analizi ile sudaki besin yükünün zamana ve mekâna bağlı değişkenliğinin tespit edilerek haritalanması; 2.) Bugüne kadar toprak özellikleri hiç çalışılmamış Gever ovasında sulak alanları da içine alan (sürekli su altındaki alanlar hariç) yaklaşık 22.000 ha’lık arazinin seri düzeyinde detaylı toprak etüt ve haritalamasını yapmak;  3.) Fiziksel, kimyasal ve biyo-kimyasal toprak özelliklerinin mekânsal dağılımının belirlenmesi ile sulak alan, mera/otlak ve tarım arazileri alt ekosistemlerinin insan kaynaklı değişikliklere nasıl cevap verdiğini belirlemek; 4.) Toprak sağlığını değerlendirmek için toprakların sağladığı ekosistem servislerini izleyerek yeni bir yaklaşım önermek, 5.) Sulak alanların karbon depolamadaki önemini ortaya koymak, 6.) Çalışma alanında toprak örneklemelerinin yapıldığı dönemde vejetasyon etüdünü de yaparak alanın vejetasyon kalitesi hakkında bilgi sahibi olmak, belirlenen bitki türleri ile toprak kalitesi göstergeleri, fonksiyonları ve ekosistem servisleri arasındaki ilişkileri analiz etmek, ve yabancı ot türleri ile kültür bitki türleri üzerine iklim değişikliğinin muhtemel etkilerini MaxEnt modeli ile ortaya koyarak, toprak kalitesi ve ekosistem servislerinin gelecekteki değişimini tahmin etmek; ve son olarak 7.) Sulak alanların sunduğu ekosistem servisleri, toprak kalitesi değerlendirmelerinin önemi ve arazi bozulması gibi konularda farkındalık oluşturmaktır.